Ávextir geimtækninnar

Nú er liðin hálf öld síðan fyrsta gervitunglinu, Sputnik 1, var skotið á loft. Kostnaðurinn við geimskot og geimferðir hefur vissulega verið mikill, og margir hafa lýst efasemdum um réttmæti þess að eyða svo miklu fé í slíkar framkvæmdir, fé sem hefði mátt nota til að leysa brýnni þarfir fólks. Einkum hafa mannaðar geimferðir verið gagnrýndar á þeim forsendum að sjálfvirk eða fjarstýrð tæki - þjarkar - hefðu skilað svipuðum árangri með mun minni kostnaði. Þetta gefur tilefni til að staldra við og spyrja hvað geimtæknin hafi fært okkur í aðra hönd, hvort þessi sókn út í geiminn hafi komið að einhverju gagni á jörðu niðri.  

Sumir ávextir geimtækninnar eru öllum augljósir, því að þeir eru orðnir hlutir af daglegu lífi flestra jarðarbúa. Þar má nefna fjarskipti um gervitungl sem gera mönnum kleift að fylgjast með sjónvarpsfréttum um allan heim og hafa símasamband við menn í fjarlægum heimsálfum og í óbyggðum. Veðurtunglin svonefndu hafa valdið byltingu í veðurathugunum og veðurspám. Enginn þarf lengur að villast ef hann hefur tæki sem nýtir gervitungl (GPS) til að finna stöðu sína með mikilli nákvæmni. Slík tæki eru notuð í sívaxandi mæli, bæði í flugi og á jörðu niðri í margvíslegum tilgangi. Sívakandi augu gervitungla hjálpa jarðfræðingum við leit að olíu, öðrum jarðefnum og ferskvatni og gera mönnum kleift að fylgjast með breytingum á gróðri jarðar, mengun andrúmslofts, vara við flóðum, finna óþekktar fornminjar, skógarelda, olíumengun í sjó o.fl. Listinn er nánast endalaus.  

Aðrir ávextir geimtækninnar eru ekki eins augljósir. Stafrænar myndavélar voru upphaflega hannaðar til að taka myndir úr gervitunglum. Sama er að segja um myndtækni sem nú er farið að nota í öryggisskyni til að sjá í gegnum fatnað flugfarþega. Þegar Geimvísindastofnun Bandaríkjanna var að undirbúa mannaðar tunglferðir var fundin upp sérstök aðferð til að gera myndir af tunglinu skýrari. Þetta varð undirstaða þeirrar tölvusneiðmynda- og segulómunartækni sem nú er notuð á sjúkrahúsum. Stafræn myndtækni sem þróuð var til að kanna gufuhvolf jarðar kemur nú að gagni við brjóstaskönnun. Ofurnæmar kísliflögur, hannaðar fyrir Hubble sjónaukann, nýtast við sýnatökur þar sem grunur leikur á krabbameini. Ljóstvistar sem ætlaðir voru til jurtatilrauna um borð í geimskutlunni hafa verið notaðir við lækningar. Rannsóknir á litningum í því skyni að finna óæskileg einkenni styðjast við tækni sem þróuð var til að kanna ljósmyndir utan úr geimnum. Einangrunarefni ætlað fyrir geimskutluna hefur verið notað við smíði gervilima. Innrauðir hitaskynjarar smíðaðir til að mæla hitastig stjarna úr gervitunglum, eru nú notaðir til að mæla líkamshita sjúklinga á fáeinum sekúndum. Geimmyndatækninni hefur einnig verið beitt til að lesa forn skjöl svo sem biblíuhandrit og greina myndir sem málarar hafa málað yfir.

Ýmiss konar notkun Teflons til húðunar komst á strik eftir að farið var að nota það í geimnum, þótt efnið væri  komið til sögunnar löngu fyrr. Fyrsta hleðsluborvélin var hönnuð til að gera geimförum kleift að taka sýni á tunglinu. Reykskynjarar voru þróaðir fyrir geimstöðina Skylab. Síur sem nú eru notaðar fyrir neysluvatn voru fyrst notaðar til að hreinsa drykkjarvatn tunglfara. Sólsellur sem margir binda nú vonir við, voru upphaflega hannaðar fyrir gervitungl. Sama er að segja um liþín rafhlöður sem notaðar eru í tölvum og myndavélum.

Ein besta aðferðin til einangrunar húsa nú á dögum tekur mið af hitavarnarhlífum geimflauga. Þök á verslunarmiðstöðvum, íþróttavöllum og flughöfnum hafa verið klædd með teflonhúðuðu glerþráðaefni sem hannað var fyrir geimbúninga. Grafítstyrkt kolþráðaefni var fyrst notað í stefni geimskutlunnar, en notkun þess hefur síðan breiðst út til jafn óskyldra hluta og tennisspaða og kappakstursbíla.  Efni sem þróað var í búninga fyrir tunglfara reyndist afar heppilegt til að skýla slökkviliðsmönnum og slösuðu fólki. Sprengiboltar, hannaðir til að losa geimskutluna frá burðarflaug sinni, leiddu til öflugri tækja til að losa fólk sem fast er í farartæki eftir árekstur.

Þetta er engan veginn tæmandi upptalning. Geimferðastofnun Bandaríkjanna heldur því fram að meira en 1300 nytsamar nýjungar hafi komið fram við þróun geimtækninnar.

Heimild: The Sunday Times Magazine, 7. október 2007.